سرخطی در بورس : داستان کلاهبرداری با صف‌های جعلی

سعید اسلامی بیدگلی عضو شورای عالی بورس و عضو کانون نهادهای سرمایه‌گذاری در ایران با تاکید بر اینکه یکی ازمعضلات ایجاد جو روانی در آغازمعاملات همین ساز و کار پیش گشایش در کشور ماست می‌گوید: هرچند تجربیات مشابه این فرآیند در دنیا وجود ندارد اما در برخی موضوعات مشابه روندی رایج است و آن اینکه این آپشن، بلایند باشد. یعنی من تقاضای خود را می‌گذارم ولی نمی‌بینم باقی چه تقاضاهایی گذاشته‌اند و تقاضای من در کجای صف قرار دارد. اگر فکر می‌کنم این سهم 1000 تومان می ارزد و من یک میلیون از آن را می‌خواهم بخرم؛ یک میلیون 1000 تا می‌گذارم. اگر تقاضا بلایند باشد ممکن است مَچ شود و بنابراین من دیگر تقاضای صوری و واهی نمی‌گذارم و چون نمی‌دانم باقی چه تقاضاهایی می‌گذارند نمی توانم تقاضای خود را تطبیق دهم.

در دنیا بسیاری از فرآیندها را بلایند یعنی کور می‌کنند و یا اصطلاحا دارک می‌کنند. این پیشنهاد به همراه پیشنهاداتی دیگر در حال جمع آوری است تا برای اصلاح فرآیند به سازمان بورس رود. سعید اسلامی بیدگلی عضو شورای عالی بورس در ادامه به تشریح اتفاقاتی که در پیش گشایش می‌افتد می‌پردازد.

درباره پیش گشایش و مشکلات آن

*پیش گشایش‌ها که برای ثبت درخواست خرید و فروش پیش از شروع معاملات صورت می‌گیرد؛ زمینه سوءاستفاده‌هایی را فراهم کرده است. از جمله ایجاد صف‌های جعلی توسط برخی بازیگران بازار که سبب می‌شود افراد نا آشنا فریب خورده و در صف خرید سهام فاقد ارزش و یا در صف فروش سهام ارزشمند قرار گیرند. آیا این اتفاقات در پیش‌ گشایش‌ها را تایید می‌کنید؟

فرآیندهای پیش گشایش در بورس اوراق بهادار ایران باید تغییرات جدی داشته باشد. یکی از معضلات ایجاد جو روانی در آغاز معاملات همین ساز و کار پیش گشایش در کشور ماست. سرخطی در بورس البته پیشنهاداتی برای اصلاح این روند وجود داشته است. سازمان بورس اوراق بهادار هم به نظر می‌رسد نقطه ایراد را پیدا کرده است یعنی امروز می‌داند که محل اشکال کجاست اما هنوز راه‌حل را پیدا نکرده است. اینکه امروز روی فرآیند پیش گشایش انگشت گذاشته‌اند و در حال مطالعه برای تغییر سیاست‌ها هستند نشان می‌دهد که  متوجه بروز اشکالات این سیستم شده‌اند.

تجربه‌های جهانی در بورس چه می گویند؟

تجربه‌های جهانی زیادی درباره فرآیندها وجود دارد که حتما لازم است از آن استفاده کنیم. شخصا نیز معتقدم تمام فرآیندهایی که صف ایجاد می‌کنند و منجر به ایجاد هیجانات می‌شوند و یا اجازه دستکاری قیمت می‌دهند باید اصلاح و یا حذف شود.
ایجاد تصوردرباره معاملات هم جزء دستکاری قیمت است. وقتی فکر می‌کنم صفی واهی در سهام وجود دارد که قرار نیست معامله‌ای به تبع آن انجام شود خودش جو روانی ایجاد می‌کند. بنابراین تمام این فرآیندها باید اصلاح شود تا بازار به نحوی سالم‌تر به فعالیت ادامه دهد.

صلاح سرخطی در بورس فرآیند چگونه قابل انجام است؟ چرا تا به حال برای این اصلاح اقدام نشده است؟

به این دلیل که اصلاح فرآیند پیش گشایش با دشواری‌هایی همراه است. هم مقاومت تعداد زیادی از بازیگران وجود دارد و هم به لحاظ فنی دچار مشکلاتی است. سازمان بورس اوراق بهادار مدتی است که اصلاح این فرآیند را آغاز کرده است اما به نظر می‌رسد به صورت آزمون و خطا پیش می‌رود. چراکه تجربه مشابه آن در دنیا به آن صورت که در ایران وجود دارد؛ مشاهده نشده است.

چه پیشنهاداتی برای اصلاح این فرآیند سرخطی در بورس مطرح شده است؟

یک پیشنهاد این بوده که زمان پیش گشایش کوتاه شود. یک پیشنهاد دیگر این بوده که معاملات پیش گشایش قابلیت ادیت و ویرایش نداشته باشند. این پیشنهادات به ما به عنوان کانون نهادهای سرمایه‌گذاری ایران نیز شده است اما هنوز به جمع‌بندی نرسیده‌ایم.
هرچند تجربیات مشابه این فرآیند در دنیا وجود ندارد اما در برخی موضوعات مشابه روندی رایج است و آن اینکه این آپشن، بلایند باشد. یعنی من تقاضای خود را می‌گذارم ولی نمی‌بینم باقی چه تقاضاهایی گذاشته‌اند و تقاضای من درکجای صف قرار دارد. اگر فکر می‌کنم این سهم 1000 تومان می ارزد و من یک میلیون از آن را می‌خواهم بخرم؛ یک میلیون 1000 تا می‌گذارم. اگر تقاضا بلایند باشد ممکن است مَچ شود و بنابراین من دیگر تقاضای صوری و واهی نمی‌گذارم و چون نمی‌دانم باقی چه تقاضاهایی می‌گذارند نمی توانم تقاضای خود را تطبیق دهم. در دنیا بسیاری از فرآیندها را بلایند یعنی کور می‌کنند و یا اصطلاحا دارک می‌کنند.

پیشنهاداتی به سازمان بورس ارائه شده است

الان ما داریم پیشنهادات را از بازار جمع می‌کنیم. یکی از مشکلات ما این است که اطلاعات و داده‌های کافی برای تحلیل در اختیار نداریم. این اطلاعات در اختیار سازمان بورس اوراق بهادار است. یعنی من هم به عنوان کانون نهادهای سرمایه گذاری ایران همان مقداری که شما اطلاعات در سیستم درباره سرخطی در بورس مشاهده می‌کنید؛ می‌بینم. در حالی که برای بسیاری از این تصمیمات نیاز به تحلیل داده‌های عمیق وجود دارد. بنابراین خود سازمان بورس اوراق بهادار یک پژوهش جدی کوتاه مدت تعریف کند تا مشخص شود که اثرات انباشت تقاضا یا عرضه در پیش گشایش‌ها در قیمت‌ها چگونه است؛ رابطه آن با تعداد چگونه است؛ رابطه آن با حجم چگونه است. بنابراین ما هم اطلاعاتمان در حد یک مخاطب است.

*پس از چه راهی به جمع‌بندی موضوعات می‌رسید؟

از دو راه نظرسنجی از نهادهای مالی فعال در بازار سرمایه و مطالعه تجربیات جهانی راهکار پیدا می کنیم. البته راهکارهای جهانی به دلیل آنکه ریزساختارهای آنها با ما بسیار متفاوت است؛ شاید چندان کارآیی نداشته باشد. دقت کنید تا زمانی که اطلاعات دقیق وجود نداشته باشد؛ پیشنهادات نیز ممکن است منجر به بهبود وضعیت نشود. این هم محدودیتی است که ما نهادهایی که قرار است کار تخصصی در بازار سرمایه انجام دهیم با آن مواجهیم.

ریزش بازاری بخشی به همین موضوع بر میگردد

ریزساختارهای بازار سرمایه در ارزش‌های ذاتی اثرگذار نیست. هزار مقاله می‌توانم در این خصوص به شما بدهم. مثلا من بگویم از فردا فقط نیم ساعت معامله در روز انجام شود و یا از فردا معاملات منفی دو درصد مثبت 25 درصد باشد. تنها اثری که در روی ارزش‌های ذاتی دارد بر روی به اصطلاح ریسک درک شده یا (perceived risk) است وگرنه در جریانات نقدی آتی بنگاه‌ها اثرگذار نیست. مثلا اگر بگوییم معاملات ایران خودرو به جای ساعت 9 تا 12 از این به بعد بین ساعت 9:30 تا 12:30 است تاثیری در فروش ایران خودرو نمی‌گذارد. این‌ها ریزساختارهای بازار است.

در واقع از طریق جریانات نقدی روی بازار اثر نمی‌گذارد ولی از طریق دیسکانتریت روی بازار اثر می گذارد. بنابراین عمدتا ریزساختارهای بازار تاثیرش روی روندها و هیجانات بازار و روندهای کوتاه مدت قیمتی است. بنابراین می‌توانیم بگوییم در شرایط ریزشی یا شرایط افزایشی ریزساختارها روی تهییج بیشتر یا تشدید این جریانات اثرگذار هستند. بنابراین اینکه بگوییم این ریزساختارها باعث کاهش قیمت شده درست نیست اما اگربگوییم این ریزساختارها هیجانات را بیشتر کرده و روندها را تشدید کرده است این جمله می تواند درست باشد.